Bệnh Rubella hay bệnh Rubeon (còn gọi là bệnh sởi Đức hoặc sởi 3 ngày) là một bệnh truyền nhiễm lành tính do vi rút Rubella gây nên, có thể xảy ra thành dịch.

I.Đại cương

Bệnh Rubella hay bệnh Rubeon (còn gọi là bệnh sởi Đức hoặc sởi 3 ngày) là một bệnh truyền nhiễm lành tính do vi rút Rubella gây nên, có thể xảy ra thành dịch. Tuy tỷ lệ tử vong và biến chứng rất thấp nhưng bệnh Rubella lại đặc biệt nguy hiểm với phụ nữ có thai, nhất là trong 12 tuần đầu thai kỳ vì có thể gây sẩy thai, dị tật thai nhi và nguy cơ đẻ ra những trẻ mắc hội chứng Rubella bẩm sinh với các biến chứng nặng nề như bại não, tổn thương tim, mù mắt... Một số nước trên thế giới có quy định bắt buộc phải phá thai nếu người mẹ mắc Rubella trong 12 tuần đầu của thai kỳ.

Năm 1962, vi rút gây bệnh Rubella được phân lập từ nuôi cấy tế bào trong dịch mũi họng của người bệnh do công của 2 nhà khoa học là Parkman và Weller. Người nhiễm Rubella dễ lây cho người khác qua dịch tiết mũi, họng trước và sau khi phát ban 1 tuần. Người nhiễm Rubella chưa rõ triệu chứng vẫn có khả năng lây truyền bệnh. Vi rút Rubella cũng có khả năng đi qua máu của người mẹ vào thai nhi, gây nhiễm trùng bào thai và hình thành hội chứng Rubella bẩm sinh ở trẻ sơ sinh.

II. Cách thức lây truyền bệnh
1. Lây truyền chung

Bệnh hiện diện khắp nơi trên thế giới, hay xảy ra vào mùa đông và mùa xuân. Ổ chứa  vi rút gây bệnh Rubella duy nhất là người và người đang mắc bệnh là nguồn truyền nhiễm duy nhất. Khi người bệnh ho, hắt hơi và khạc nhổ có thể làm bắn các giọt chứa vi rút ra ngoài môi trường, nếu những người xung quanh hít phải vi rút có thể bị lây bệnh. Trẻ mắc hội chứng Rubella bẩm sinh sẽ đào thải nhiều vi rút trong dịch tiết hầu họng, trong nước tiểu và đó là nguồn truyền nhiễm cho người tiếp xúc. Tất cả mọi người chưa có miễn dịch với vi rút Rubella đều có thể bị mắc bệnh. Tuỳ thuộc nồng độ kháng thể mẹ truyền qua rau thai mà trẻ sơ sinh có kháng thể của mẹ được bảo vệ khoảng 6 - 9 tháng. Kháng thể IgM và IgG xuất hiện 2 - 4 ngày sau khi xuất hiện ban, đạt nồng độ cực đại sau 2 tuần. IgM giảm dần, trở về âm tính sau 1 - 2 tháng nhưng cũng có thể kéo dài ở khoảng 3 - 5% số bệnh nhân, trong khi IgG thì tồn tại suốt đời.

2. Lây truyền từ mẹ sang con

Thời gian 12 tuần đầu thai kỳ là thời gian nguy hiểm nhất khi nhiễm Rubella ở người mẹ, vi rút Rubella từ máu của mẹ chuyển qua rau thai vào thai nhi trong giai đoạn khởi phát và toàn phát của bệnh. Vi rút này có khả năng phá hủy hay làm chậm sự phát triển của phôi thai và đây là nguyên nhân gây ra những dị tật bẩm sinh cho thai nhi. Tùy vào thời điểm nhiễm bệnh, tỷ lệ con bị hội chứng Rubella bẩm sinh rất thay đổi: 80% khi thai dưới 12 tuần, 54% khi thai được 13-14 tuần, 35% ở tuổi thai 13-16 tuần, 10% khi thai 16 tuần và sau 20 tuần thì tỷ lệ này không đáng kể.

Trong trường hợp mẹ nhiễm Rubella trước tuần thứ 18, sự lây truyền từ mẹ sang thai nhi có thể được khẳng định hoặc loại trừ bằng cách định lượng IgM máu cuống rốn sau tuần lễ thứ 22. Nếu IgM dương tính sẽ khẳng định trẻ nhiễm  Rubella với  độ  chính xác 94%, nếu IgM âm tính sẽ loại trừ trẻ nhiễm Rubella  với độ chính xác 82%.

III.Các giai đoạn của bệnh

 1. Thời kì ủ bệnh: 16 - 18 ngày, có thể dao động từ 14 - 23 ngày, thường là 10 ngày kể từ khi tiếp xúc đến lúc sốt. Thời gian này người bệnh đã bị nhiễm vi rút nhưng chưa có biểu hiện bệnh.

2. Thời kì khởi phát

- Trước khi phát ban 1 - 7 ngày.
- Mệt mỏi, đau đầu, sốt, viêm kết mạc nhẹ và sưng hạch.
- Triệu chứng về hô hấp rất nhẹ hoặc không có.
- Ở trẻ em, phát ban có thể là biểu hiện đầu tiên của bệnh.

3. Thời kì toàn phát
- Nổi ban với 3 đặc điểm:
+ Ban bắt đầu mọc ở trán, mặt và lan xuống lưng và các chi.

+ Ban dạng dát sẩn nhỏ, màu sáng hơn so với ban sởi nhưng có thể kết hợp thành quầng đỏ, rộng.

+ Ban tồn tại từ 1 - 5 ngày, nhưng hay gặp nhất là 3 ngày (cho nên còn gọi Rubella là sởi 3 ngày).

- Sưng và đau các khớp cổ tay, khớp gối, ngón tay và rõ nhất trong giai đoạn phát ban.

- Đôi khi có biểu hiện đau tinh hoàn ở người trẻ tuổi.

4. Thời kỳ lui bệnh

- Các triệu chứng bệnh kéo dài 3 - 4 ngày rồi tự hết. Riêng triệu chứng đau các khớp có thể kéo dài từ 1 - 14 ngày sau khi các biểu hiện khác của Rubella mất đi. Một năm sau có thể tái phát lại.

- Thời kì có thể lây bệnh cho người khác là khoảng 1 tuần trước và ít nhất 4 ngày sau khi phát ban, nếu trẻ mắc hội chứng Rubella bẩm sinh có thể đào thải vi rút qua phân cho đến 30 tháng tuổi.

IV. Điều trị

1. Điều trị bệnh Rubella - Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. - Nghỉ ngơi. - Uống nhiều nước và đảm bảo dinh dưỡng. - Hạ sốt . - Giảm đau. - Điều trị các triệu chứng khác (nếu cần thiết). 2. Điều trị hội chứng Rubella bẩm sinh - Chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. - Dùng thuốc hạ sốt khi trẻ sốt. - Nâng cao sức đề kháng: ăn uống hợp lý, dùng thêm nước trái cây… - Giữ gìn vệ sinh cho trẻ.

V. Hội chứng Rubella bẩm sinh

1. Nhiễm vi rút Rubella trong thai kỳ

- Những yếu tố nguy cơ mắc Rubella bẩm sinh bao gồm:

+ Mẹ đang mang thai nhưng chưa chủng ngừa Rubella.

+ Mẹ đang mang thai tiếp xúc với người bị Rubella.

- Tiên lượng: hậu quả của nhiễm Rubella phụ thuộc vào tình trạng nặng lúc hiện tại như dị tật ở tim, tổn thương hệ thần kinh.

2. Triệu chứng lâm sàng

- Nhẹ cân.

- Chậm phát triển trong tử cung.

- Đục thủy tinh thể.

- Điếc.

- Tật đầu nhỏ.

- Chậm phát triển trí tuệ.

- Ban trên da khi đẻ.

3. Biến chứng

- Mắt:

+ Đục thủy tinh thể.

+ Tăng nhãn áp.

+ Viêm võng mạc.

- Tim:

+ Còn ống động mạch.

+ Thông liên thất.

+ Hẹp động mạch phổi.

- Thần kinh:

+ Chậm phát triển tinh thần.

+ Tật đầu nhỏ.

+ Viêm não-màng não.

- Biến chứng khác:

+ Gan to.

+ Điếc.

+ Bệnh mềm xương.

VI. Phòng bệnh

1. Phòng bệnh đặc hiệu

- Miễn dịch của cơ thể chống lại bệnh Rubella có thể hình thành bằng 2 cách:

+ Đáp ứng miễn dịch sau khi mắc bệnh.
+ Đáp ứng miễn dịch sau khi tiêm vaccin.

- Đối với trẻ em: tiêm phòng vaccin một mũi sau 15 tháng tuổi, tiêm mũi hai cách mũi một khoảng 6 - 10 tháng hoặc tiêm vào lúc trẻ được 4 - 6 tuổi.

- Đối với người lớn: có thể làm xét nghiệm huyết thanh, nếu đã có miễn dịch thì không cần tiêm vaccin. Nếu chưa có miễn dịch thì nên tiêm vaccin, nhất là phụ nữ trong lứa tuổi mang thai.

+ Khi chưa có thai: sau những mũi tiêm đầu lúc còn trẻ, trước khi có ý định mang thai, tốt nhất nên tiêm nhắc lại một mũi. Thời điểm tiêm phòng ít nhất là 1 tháng, tốt nhất trước khi dự kiến có thai khoảng 3 - 4 tháng, đây là biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa hội chứng Rubella bẩm sinh.

+ Khi đã mang thai: chống chỉ định tiêm vaccin ngừa Rubella, vì đây là loại vaccin sống giảm độc lực có khả năng truyền bệnh cho thai nhi.

2. Các biện pháp phòng bệnh không đặc hiệu

+ Cách ly người bệnh: từ lúc phát ban cho đến 7 ngày sau đó, để người bệnh ở trong phòng riêng có cửa sổ, thoáng mát, đủ ánh sáng mặt trời, đối với các vật dụng cá nhân như khăn mặt, bát đũa, chén, chăn gối.. cần để riêng. Hạn chế tiếp xúc với người bệnh, khi cần tiếp xúc phải đeo khẩu trang, sau khi tiếp xúc phải rửa tay bằng xà phòng.

+ Vệ sinh phòng ở của người bệnh: lau sàn, bàn ghế, giường, tủ.. bằng nước Javel hoặc Cloramin B sau đó lau lại bằng nước sạch. Các đồ vật nhỏ có thể phơi nắng.

+ Trong trường hợp mang thai mà chưa tiêm phòng Rubella, nên cách ly với người mắc Rubella, nhất là trong 16 tuần đầu của thai kỳ. Đảm bảo các thành viên trong gia đình đã có miễn dịch với Rubella. Nên tránh tiếp xúc với đồng nghiệp có dấu hiệu nghi nhiễm Rubella. Nếu phải đi công tác hoặc du lịch, nên hoãn chuyến đi tới những địa điểm đang có dịch Rubella. Nếu chẳng may tiếp xúc với người mắc Rubella, nên đi khám ngay lập tức tại chuyên khoa Truyền nhiễm và chuyên khoa Phụ sản. Ngoài ra nên tăng cường giữ sức khỏe chung bằng cách ăn uống đủ dinh dưỡng, mặc ấm và sống trong môi trường an toàn, lành mạnh.

Ths. Vũ Văn Du